تصور دنیای امروز، بدون وجود کتاب‌های چاپی غیر ممکن است؛ واژه چاپ یا اگر بخواهیم کمی به عقب‌تر برویم «چاو»، به معنی نقش، اثر و مهر است. اما صنعت چاپ امروزی، یک فرآیند توسعه یافته است که نقش مهمی را در افزایش سواد و فرهنگ هر جامعه، ایفا می‌کند؛ اما صنعت چاپ از کجا شکل گرفت و به چه صورت به دست ما رسید؟ برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها با ما همراه باشید.
گوتنبرگ یا چینی‌ها؛ چه کسی اولین دستگاه چاپ را اختراع کرد؟
تاریخچه صنعت چاپ، به دوران حکومت امپراطور ون‌تی(593) برمی‌گردد؛ او دستور داد که متن‌ها و تصاویر کتاب بودا را چاپ کنند؛ صنعتگرها هم بیکار ننشستند و با نوشتن متن، روی کاغذهای نازک و بعد حک کردن آنها روی لوح‌های چوبی، اولین متن‌های چاپی را تولید کردند؛ رد پای قدیمی‌ترین متن چاپی در غار دون‌هوانگ چین و با کتابی چاپ شده در سال 868 میلادی، پیدا شد؛ مشکل چاپ روی الواح چوبی، زمان‌بر بودن آن بود چرا که باید هر صفحه از کتاب را روی یک لوح چوبی جداگانه می‌نوشتند؛ این روش چاپ تا سال 1000 میلادی ادامه داشت؛ تا این‌که در سال 1041 میلادی جناب بی شنگ از چین دست به کار شد و اولین حروف مستقل چاپی را اختراع کرد؛ او ابتدا حروف را روی گل خام شکل می‌داد و پس از پختن در کوره، از آنها برای چاپ استفاده می‌کرد؛ به این ترتیب چاپ و تکثیر کتاب سرعت بیشتری گرفت.
استفاده از آلیاژ برای حروف‌چینی و چاپ، بر خلاف تصور عموم، برای اولین بار توسط کره‌ای‌ها انجام شد؛ در سال 1392 میلادی و حدود 64 سال قبل از اختراع گوتنبرگ، کره‌ای‌ها با تاسیس وزارت چاپ و تولید حروف چاپی به شیوه ریخته‌گری، سنگ بنای چاپ به شیوه امروزی را گذاشتند؛ اما سرانجام این گوتنبرگ بود که در سال 1452 میلادی و با اختراع ماشین چاپ، پازل چاپ را کامل کرد. او ابتدا با حروفی از جنس چوب، و پس از آن سرب کارش را شروع کرد؛ اما ترکیب نهایی رضایت‌بخش نبود؛ پس گوتنبرگ به سراغ ترکیب عناصر رفت و آلیاژی از جنس سرب، قلع و آنتیموان ساخت که به دلیل نرم یا سخت نبودن بیش از حد، ترکیبی ایده‌آل برای چاپ کلمات بود. اما دستگاه چاپ گوتنبرگ هم گران بود و اغلب توسط قشر سرمایه‌دار جامعه مورد استفاده قرار می‌گرفت.
دو سه قرن بعد و در قرن هجدهم میلادی، چاپ سنگی یا لیتوگرافی هم توسط یک نمایشنامه‌نویس آلمانی به نام آلوییس زنه فلدر، اختراع شد؛ در این روش پس از حک شدن قسمت‌های مختلف یک متن یا تصویر( معمولا تصویر)، سطح سنگ را به دوبخش خشک و مرطوب تقسیم می‌کردند؛ قسمت‌های مرطوب بخش‌هایی بودند که نیازی به چاپ شدن آنها نبود و به خاطر مرطوب بودن، مرکب به آنها نمی‌چسبید؛ بخش‌های خشک اما، بخش‌های مهم و قابل چاپ بودند. هر سنگ چاپی، برای چاپ روی 750 نسخه کارایی داشت؛ این روش بعدها به عنوان پایه چاپ افست مورد استفاده قرار گرفت. اما با اختراع عکاسی و ایجاد تصاویر، حروف و تقش‌ها روی سطح فلزی حساس شده، بزرگترین گام در تبدیل صنعت چاپ به شکل امروزی‌اش برداشته شد؛ این روش باعث ایجاد کلیشه‌های خطی به شکل امروزی شد و به تدریج و در اوایل قرن نوزدهم اولین ماشین‌های چاپ به صورت خودکار وارد این صنعت شدند.
تاریخچه صنعت چاپ در ایران؛ از هخامنشیان تا امروز
تاریخ چاپ در ایران به دوران هخامنشیان برمی‌گردد؛ زمانی‌که آنها ازمهرهای سلطنتی برای تایید حکم‌های حکومتی استفاده می‌کردند؛ با ورود مغول‌ها در قرن هفتم و پول‌های کاغذی‌شان که به آنها چاو می‌گفتند؛ لغت چاپ هم وارد فرهنگ لغت ایرانی‌ها شد؛ آنها با استفاده از یک دستگاه چاپی ساده، حروف را روی چرم حکاکی و پرس می‌کردند؛ اما اولین نسخه کتاب چاپی در ایران، در جلفای اصفهان تولید شد؛ کشیش‌ها و ارامنه این منطقه، اقدام به چاپ سخنان مذهبی و کتاب‌های مورد نیازشان کردند. اولین چاپخانه به شکل سربی در ایران به همت آقا زین‌العابدین تبریزی و به دستور عباس میرزا و در دوران قاجار در تبریز، ایجاد شد. اما پس از آن به دلیل ناخوانا بودن برخی حروف سربی و البته بعضی از مشکلات مذهبی، چاپ سنگی جای چاپ سربی را گرفت چرا که مردم با خط نستعلیق حاصل از چاپ سنگی، ارتباط بیشتری برقرار می‌کردند؛ به تدریج چاپ تصاویر هم توسط چاپ سنگی در ایران رونق گرفت و اولین کتاب مصور که « لیلی و مجنون » نام داشت در زمان محمدشاه و در سال 1259 ه.ق به چاپ رسید.
صنعت چاپ و تبلیغات؛ دو یار وفادار
با افزایش سواد عمومی و رشد صنعت چاپ، مغازه‌دارها و صاحبان صنایع، سعی کردند از این فرصت جدید بیشترین بهره را ببرند و صدای کسب و کارشان را به گوش دیگران هم برسانند. اولین وسیله تبلیغاتی آن زمان که با صنعتی شدن چاپ و ورود ماشین‌های چاپ بیشترین رشد را کرده بود، روزنامه‌ها بودند و پس از آن بسیاری از سرمایه‌دارها، برای بیشتر دیده شدن به سراغ تراکت‌ها و پوسترها می‌رفتند. کمی بعد از آغاز قرن نوزدهم و با افتتاح اولین آژانس تبلیغاتی در سال 1848 در فیلادفیا، دوران طلایی تبلیغات شروع شد؛ اما هنوز جای یک چیز در تبلیغات خالی بود تصاویر! روزنامه‌ها و مجلات هنوز هم از تصاویر بی کیفیت برای تبلیغات استفاده می‌کردند؛ اما به تدریج و با پیشرفت صنعت عکاسی و البته توانایی چاپ عکس‌های با کیفیت‌تر در مجلات، تبلیغات هم وارد دوره جدیدی شد، دیگر زمان حرف زدن نبود و نوبت تصاویر بود که به جای هزاران واژه، پیام‌ها را منتقل کنند.
جمع‌بندی: تاریخچه صنعت چاپ
صنعت چاپ از دربارهای چینی، تا اروپا و تبریز راه درازی را طی کرده تا به شکل امروزی درآمده است؛ صنعتی که اگر نبود و اگر برای پیشرفتش تلاش نمی‌شد؛ شاید هرگز نمی‌توانستیم به شکوفایی صنعتی برسیم و البته از جهل و نادانی قرن‌های پیش رها شویم.